Sanayi Devrimi ya da Endüstri Devrimi veya Birinci Sanayi Devrimi, Kendisinden önceki Tarım Devrimine nazaran insan bazlı ekonomiden öte, daha da fazla verimli üretim aşamalarının bulunduğu bir geçiş dönemidir. Sanayi Devrimi; ilk olarak Manchester, Birleşik Krallık'ta ortaya çıkmış, ardından Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya'ya sıçramış ve bütün dünyayı etkisi altına almıştır. 18. yüzyılın sonlarında Buhar gücünün icadıyla birlikte endüstriyel süreçte yaşanan süratli değişimlerin bütününe ve dolayısıyla oluşan sermaye birikimine katkı sağlamasına Sanayi Devrimi adı verilmektedir. Yaşanan bu devrim; El işi aletleriyle yapılan üretimden makinelere geçişi, yeni kimyevi imalat ve demir üretimi işlevlerinin artmasını, su ve buhar gücünün kat ve kat artmasını, mekanize sanayi sistemlerinin kurulmasını görmüştür. Üretim çıktısı büyük ölçülerde artmış ve dolayısıyla beklenmeyen büyük bir nüfus artışı yaşanmıştır.

Büyük Britanya'da kömürle çalışan bir buharlı makine örneği. Buharlı makineler Sanayi Devrimi'nde önemli rol oynamışlardır.

Sanayi Devrimi’nin Nedenleri

Sanayi Devrimi’nin nedenleri şunlardır:

• Rönesans ve reform hareketleriyle birlikte bilime verilen önemin artması
• Modern buhar makinesinin icat edilmesi
• Ham maddeye ulaşımın kolaylaşması
• Coğrafi keşifler ile Avrupa’da derebeyliğin yıkılması
• Ticarete verilen önemin artması
• Sömürgeci faaliyetler

Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkmasında etkili olan hususlar temel olarak yukarıdaki gibidir. Sanayi Devrimi temel olarak buhar makinesinin icadıyla gerçekleşmiş olsa da Sanayi Devrimi’nin başlangıcını etkileyen birçok olay bulunmaktadır. Örneğin coğrafi keşifler, Rönesans ile reform hareketleri yeni keşifleri ortaya çıkardığı için Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkmasında etkili olmuştur.

Sanayi Devrimi’nin Aşamaları Nelerdir?

Sanayi Devrimi’nin aşamaları şunlardır:

1. Sanayi 1.0 (Birinci Sanayi Devrimi)
2. Sanayi 2.0 (İkinci Sanayi Devrimi)
3. Sanayi 3.0 (Üçüncü Sanayi Devrimi)
4. Sanayi 4.0 (Dördüncü Sanayi Devrimi)

Sanayi Devrimi tarihi, yukarıdaki aşamalar ile açıklanabilir. Sırasıyla gerçekleşen Sanayi Devrimi aşamaları, yeni teknolojik icatlar ile artmaya devam etmektedir.

1. Sanayi 1.0 (Birinci Sanayi Devrimi)

Sanayi 1.0 yani Birinci Sanayi Devrimi, Sanayi Devrimi’nin ilk aşamasıdır. Buhar makinesinin icadıyla İngiltere’de başlamıştır. Endüstri 1.0 yani Birinci Sanayi Devrimi, 1760’lı yıllarda başlayıp 1830’lu yıllara kadar devam etmiştir.

Sanayi 1.0 döneminde insanlar ilk kez üretimde kendi kas güçlerini değil makineleri kullanmaya başlamıştır. Birinci Sanayi Devrimi’nde insanlar su ve buhar gücüyle çalışan makineleri kullanarak üretim yapmıştır. Özellikle tekstil, dokumacılık, demir-çelik ve madencilik sektörleri Endüstri 1.0 döneminde popüler olmuştur.

2. Sanayi 2.0 (İkinci Sanayi Devrimi)

Sanayi 2.0 diğer adıyla İkinci Sanayi Devrimi ise Sanayi Devrimi’nin ikinci aşamasıdır. Sanayi 2.0 yani İkinci Sanayi Devrimi, 1850-1914 yılları arasında petrol ve doğal gaz kullanımının yaygınlaşmasıyla gerçekleşmiştir.

Sanayi 2.0 döneminde buhar makineleri tarihe karışmaya başlamış ve daha çok petrol enerjisi kullanılmıştır. İçten yanmalı motorlar, elektrik motorları, telgraf ve telefon gibi kitle iletişim araçlarının gelişmesi İkinci Sanayi Devrimi’nde yaşanmıştır. Endüstri 2.0 döneminde İngiltere liderliği Almanya ve ABD’ye kaptırmıştır.

3. Sanayi 3.0 (Üçüncü Sanayi Devrimi)

Sanayi Devrimi’nin üçüncü aşaması ise Sanayi 3.0 (Endüstri 3.0) yani Üçüncü Sanayi Devrimi’dir. Sanayi 3.0, 1960-1990 yılları arasında dijitalleşmenin ortaya çıkmaya başladığı dönemdir. Üçüncü Sanayi Devrimi’nde artık bilgi dijitalleşmeye ve üretim otomasyon kazanmaya başlamıştır.

Sanayi 3.0 yani Üçüncü Sanayi Devrimi’nde yazılım, bilgisayar, robot teknolojisi gibi alanlarda gelişmeler yaşanmıştır. Bu yüzden Endüstri 3.0 dönemi “Dijital Devrim Dönemi” olarak da adlandırılır.

4. Sanayi 4.0 (Dördüncü Sanayi Devrimi)

Sanayi 4.0 diğer adıyla Dördüncü Sanayi Devrimi ise Sanayi Devrimi’nin günümüzde hala devam eden aşamasıdır. 2011 yılında başlayan Sanayi 4.0 dönemi, dijital alanda daha çok verimlilik ve yenilikçilik temeline dayanan yaşanan değişimlerin yaşandığı aşamadır.

Dördüncü Sanayi Devrimi, bazı bilim insanları tarafından devrim olarak kabul edilmemekte, yalnızca bir dönüşüm olarak görülmektedir. Bazı bilim insanları, Sanayi 4.0 dönemini “Sanayi 3.0 döneminin bir aşaması” olarak tanımlasa da içinde bulunduğumuz bu dönüşümü devrim olarak adlandıranlar da bulunmaktadır. Nitekim son yıllarda popüler hale gelen NFT, kripto para, metaverse gibi kavramlar, önümüzdeki yıllarda Endüstri 4.0’ın bir sanayi devrimi olarak kabul edilebilecek ölçüde büyük değişiklikler yaşamamıza neden olacağına işaret ediyor.